Έχετε αισθανθεί και εσείς ότι πολλές φορές οι μουσικοί, οι συνθέτες, τα συγκροτήματα ζουν και ταξιδεύουν σε έναν δικό τους κόσμο; Είτε ακούς μία ηχογράφηση, βλέπεις ένα μουσικό βίντεο στο YouTube, παρακολουθείς τη συναυλία του αγαπημένου σου συγκροτήματος ή και ένα liveάκι στο συνοικιακό μπαρ, μπορείς να διακρίνεις το πάθος που κυριεύει τον ερμηνευτή, να αιωρείται στις νότες μιας μελωδίας, να κλείνει τα μάτια του εμποδίζοντας το οπτικό του αισθητήριο -τον πιο δυνατό συνδετικό κρίκο του μυαλού του με τον πραγματικό κόσμο- για να μπορέσει να “χαθεί” μέσα στη μουσική. Αυτό το “ταξίδι” που κάνουν οι μουσικοί φαντάζει λιγότερο παράλογο ή ξένο αν σκεφτούμε ότι και εμείς τελικά καταφεύγουμε στην μουσική ακριβώς για τον ίδιο λόγο. Το μυαλό ζητάει να “ξεφύγει” και η μουσική έχει αποδειχτεί ξανά και ξανά ο καλύτερος φυγάς. Εκεί όμως φίλε αναγνώστη είναι που έρχεται η σκληρή αντικειμενική πραγματικότητα και σου δίνει ένα γερό χαστούκι στο μάγουλο. Σου υπενθυμίζει εμφατικά, επίμονα, και με τον πιο δυνατό κρότο ότι είναι παρούσα. Σου υπενθυμίζει ότι μπορεί να πάρει την πιο όμορφη αλλά και την πιο τερατώδη μορφή. Είμαστε συνηθισμένοι πια σε αυτού του είδους τα χαστούκια -μάλλον περισσότερο της άσχημης μορφής- ειδικά τα τελευταία χρόνια, αλλά ένα ήταν αυτό που άφησε -και συνεχίζει να αφήνει- κατά την ταπεινή μου πάντα άποψη για τα καλά το σημάδι του. 24 Φεβρουαρίου 2022. “Εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία”.
Το χαστούκι του πολέμου είναι ίσως ένα από τα πιο σκληρά, τα πιο τρομακτικά και τα πιο αφυπνιστικά to put it lightly. Ένα χαστούκι που και τους ίδιους τους δημιουργούς τους τραβάει βίαια από τον μουσικό ουρανό και τους επαναφέρει στη γη με απότομη προσγείωση. Ένα χαστούκι που ξυπνά αναμνήσεις, για τους νεότερους, από τα σχολικά βιβλία, για τους παλαιότερους, από την ίδια τη ζωή. Είμαι ο Φώτης, και σήμερα, με αφορμή την πολεμική σύρραξη στην όχι και τόσο μακρινή Ουκρανία, θα σας γράψω μέσα από τις στήλες του SingLoud TV που έχω την τιμή να με φιλοξενεί, για το γερό χαστούκι που δέχτηκε η μουσική στον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας. Του γύρισε και το άλλο μάγουλο… or not; Disclaimer, το άρθρο αυτό δεν είναι ιστορικό και ούτε επιδιώκει να είναι. Ωστόσο θα μου επιτρέψεις λίγα λόγια για να σε βάλω στο κλίμα. Οι γιουγκοσλαβικοί πολέμοι ήταν μια σειρά πολεμικών συγκρούσεων ανάμεσα στις διάφορες εθνότητες της πρώην Σοσιαλιστικής Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας (είχαν θέμα με τα ονόματα I know), που κράτησαν σχεδόν όλη την δεκαετία του ’90. Στον απόηχο της ανατροπής του σοσιαλιστικού ¨μπλοκ¨, και με ενιχσχυμένα έσωθεν και έξωθεν τα εθνικά ένστικτα, οι διάφοροι πληθυσμοί πάλευαν για να βρει ο καθένας την δικιά του υποσχόμενη ‘’Γη της Επαγγελίας’’ μέσα σε αυτή την τεράστια γεωγραφικά περιοχή, με την έμμεση και άμεση στήριξη αλλοδαπών φιλανθρωπικών (sic) οργανισμών και κρατιδίων. Το αποτέλεσμα; Η πιο θανατηφόρα πολεμική σύγρουση στην Ευρώπη μετά τον Β’ ΠΠ -όχι αγαπητέ αναγνώστη η Ουκρανία δεν είναι η πρώτη φορά που διαταράσσεται η ειρηνική μας ήπειρος- με τον επίσημο απολογισμό των νεκρών στα 140.000 ανθρώπων. Όπως καταλαβαίνεις η μουσική σε παγκόσμιο επίπεδο, δεν θα μπορούσε να μείνει -και ευτυχώς δεν έμεινε- ασυγκίνητη.
Σε όλη τη διάρκεια του πολέμου μουσικοί από κάθε είδος, εντός και εκτός των εμπόλεμων περιοχών, έγραψαν τις δικές τους σελίδες ιστορίας εκφράζοντας με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο το στίγμα που άφησε αυτός πάνω τους. Στις 28 Ιουλίου του 1991 έλαβε χώρα μία από τις μεγαλύτερες αντιπολεμικές εκδηλώσεις εκείνων των ημερών, η ροκ συναυλία Yutel za Mir (Yutel για την ειρήνη) στο Zetra Olympic Sports Hall του Σεράγεβο της σημερινής Βοσνίας, στην οποία συγκεντρώθηκαν 30.000 κόσμου, με άλλους 50.000 να έχουν περικυκλώσει από έξω τον συναυλιακό χώρο. Κατά έναν τραγικό τρόπο, 9 μήνες μετά, το γήπεδο που πραγματοποιήθηκε η συναυλία τυλίχτηκε στις φλόγες από τους βομβαρδισμούς των πολιορκητικών δυνάμεων. Το φθινόπωρο του 1992 ο πρώτος βιολιστής του Serajevo String Quartet, Momir Vlačić, σκοτώθηκε από οβίδα πηγαίνοντας στην πρόβα, και ο δεύτερος βιολιστής του, Kamenko Ostojić, πυροβολήθηκε από ελεύθερο σκοπευτή. Παρ’ όλα αυτά το έγχορδο κουαρτέτο συνέχισε να παίζει δημόσια με σκοπό τονώσει το ηθικό του λαού της πόλης πραγματοποιώντας συνολικά 206 συναυλίες μέσα στα σχεδόν 4 χρόνια πολιορκίας του Σεράγεβο. Ο γνωστός ως ‘’Τσελίστας του Σεράγεβο’’, Vedran Smailović, έπαιζε το ‘’Αντάτζιο σε Σολ μινόρε’’ του Τομάζο Αλμπινόνι κάθε βράδυ επί 22 μέρες για να τιμήσει τη μνήμη των 22 νεκρών που βρήκαν θάνατο από έκρηξη οβίδας καθώς περίμεναν στην ουρά για ψωμί.
Ο τσελίστας Vedran Smailovic παίζει Strauss
στην βομβαρδισμένη Εθνική Βιβλιοθήκη του Σεράγεβο
στις εκδηλώσεις του Σεπτεμβρίου του 1992
Για την μπάντα “Fazla” του τραγουδιστή τον Muhamed Fazlagic, επίσης από το Σεράγεβο, η συμμετοχή στον διαγωνισμό της Eurovision της χρονιάς του 1993 που φιλοξενήθηκε στην Ιρλανδία είχε μετατραπεί σε ζήτημα “ζωής και θανάτου”. Μετά την απρόσμενη νίκη τους στα προκριματικά του διαγωνισμού διεξήγαγαν ολόκληρη επιχείρηση για να βγουν έξω από τον πολιορκητικό κλοιό της πόλης, κάτω από καταιγισμό πυροβολισμών και βομβαρδισμών, με μόνο στόχο να μεταδώσουν μέσω της διοργάνωσης σε όλη την Ευρώπη αλλά και σε όλον τον κόσμο το αντιπολεμικό τους μήνυμα. Η τότε ανερχόμενη underground μουσική σκηνή, που είχε ήδη ξεκινήσει με την New Primitives subculture από την δεκαετία του ΄80, έπαιξε και αυτή τον ρόλο της στον πόλεμο, με συγκροτήματα όπως το “Zabranjeno Pušenje” και “Elvis J. Kurtović & His Meteors” να πραγματοποιούν μία σειρά συναυλιών κατά τη διάρκεια των βομβαρδισμών.
Το περίφημο project “The Serious Road Trip” που παρείχε ανθρωπιστική υποστήριξη στην εμπόλεμη ζώνη, μέσα στα πολύχρωμα βανάκια του μετέφερε εκτός από φάρμακα, CD με τραγούδια και εξοπλισμό για μουσικές συναυλίες.
Το φορτηγό του project “The Serious Road Trip”
Ο Gino Jevđević, του pop συγκροτήματος “Gino Banana”, γέννημα θρέμα του Σεράγεβο, και τώρα φρόντμαν του gypsy-punk συγκροτήματος “Kultur Shock” με βάση το Σιάτλ της Αμερικής, ανέβασε εν μέσω πολέμου το αμερικάνικο μιούσικαλ “Hair”, του οποίου τα τραγούδια σχεδόν 30 χρόνια νωρίτερα είχαν γίνει σύμβολα του ειρηνικού κινήματος ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ.
Στις 14 Δεκεμβρίου του 1994 ο γνωστός μας Bruce Dickinson των “Iron Maiden”, ο οποίος εκείνη την εποχή έκανε solo tour, έδωσε μουσική συναυλία με το τότε συγκρότημά του, τους “Skunkworks” στο πολιορκημένο Σεράγεβο. Η συναυλία αυτή ήταν ιδέα του ΟΗΕ και μάλιστα ο Bruce και το συγκρότημά του δεν ήταν οι πρώτοι που είχαν κληθεί να παίξουν. Είχαν προηγηθεί δύο προτάσεις σε “Rolling Stones” και “Motörhead” τις οποίες τα συγκροτήματα απέρριψαν δεδομένης της επικινδυνότητας της πραγματοποίησης ζωντανής συναυλίας σε εμπόλεμη ζώνη. Οι “Skunkworks” πέρασαν μέσα από την πολιορκημένη περιοχή, ζώντας από μέσα την φρίκη του πολέμου, και διακινδυνεύοντας τη ζωή τους, με την κατάσταση να γίνεται όλο και σκληρότερη όσο πλησίαζαν στο κέντρο των εχθροπραξιών, το Σεράγεβο. Όταν έφτασαν στο πολιτιστικό κέντρο που θα έπαιζαν, και ενώ η συναυλία ήταν έτοιμη να ακυρωθεί από τους ίδιους τους διοργανωτές της, τον ΟΗΕ, το συγκρότημα έστηνε τον εξοπλισμό και τα όργανά του με τα σκόπευτρα των ελεύθερων σκοπευτών κυριολεκτικά στραμμένα πάνω τους. Η συναυλία ήταν μεγαλειώδης, ο χώρος ήταν γεμάτος ενέργεια και συναίσθημα, όπως μας αφηγείται ο τότε μπασίστας του συγκροτήματος Chris Dale. Για τη νεολαία του Σεράγεβο ήταν μία ονειρική διαφυγή από έναν κόσμο πόνου, ανασφάλειας, απώλειας, κόλασης, όπως ήταν αυτός του πολέμου μέσα στον οποίον βρίσκονταν, έστω κι αν αυτή η διαφυγή διαρκούσε όσο μερικά τραγούδια. Την επόμενη μέρα το συγκρότημα επισκέφτηκε ένα ορφανοτροφείο και έπαιξε για τα παιδιά που είχαν χάσει τους γονείς τους στον πόλεμο. Τον Ιανουάριο του 1995 πραγματοποιήθηκε σε συνθήκες ακραίων ελλείψεων βασικών ειδών πρώτης ανάγκης και με κίνδυνό ζωής η συναυλία “Rock Under Siege” στο υπόγειο του κλαμπ “Sloga”, στην οποία συμμετείχαν 15 τοπικά ροκ συγκροτήματα και έπαιξαν για ένα κοινό 2 χιλιάδων πολιορκημένων.
Οι “Skunkworks” στο βαν καθ’ οδόν για το πολιορκημένο Σεράγεβο
Ο Bruce Dickinson live στο Σεράγεβο.
Στις 23 Σεπτεμβρίου του 1997, όταν πια είχαν παύσει οι εχθροπραξίες στο Σεράγεβο, το ιρλανδικό pop/rock συγκρότημα “U2” πραγματοποίησε συναυλία στο Ολυμπιακό Στάδιο Koševo σε μια προσπάθεια να δείξουν στους λαούς της περιοχής ότι μπορούν να αφήσουν πίσω τις εθνοτικές τους διαφορές και ότι η ζωή τους μπορεί να γίνει και πάλι “φυσιολογική” μέσω της μουσικής. Εκείνο το βράδυ 45.000 κόσμος από όλες τις γωνιές της πρώην Γιουγκοσλαβίας μαζεύτηκε στο κατάμεστο στάδιο, περιφρουρούμενο ως τα δόντια από ΝΑΤΟϊκά στρατεύματα, για να ακούσει τόσο τα κλασικά τραγούδια όσο και την synth μουσική των “U2” που για την εποχή θεωρούταν πρωτοποριακή. Το αποκορύφωμα ήρθε όταν το συγκρότημα τραγούδησε το “Miss Sarajevo” συνοδεία του μεγάλου Luciano Pavarotti. Με τη συναυλία τους αυτή ο τραγουδιστής των U2 Bono εκπλήρωνε την υπόσχεση που είχε δώσει δύο χρόνια πριν, το 1995, όταν είχε επισκεφτεί μόνος το Σεράγεβο, ότι θα επιστρέψει μαζί με το συγκρότημά του.
Ένας Ιταλός στρατιώτης κραδαίνει το τουφέκι του μπροστά από έναν τοίχο καλυμμένο με αφίσες των U2 στο κέντρο του Σεράγεβο στις 21 Σεπτεμβρίου. Το Βρετανικό συγκρότημα θα παίξει στο στάδιο του Κόσοβο στις 23 Σεπτεμβρίου στην πρώτη μεγάλη μεταπολεμική συναυλία.
Στις 26 Απριλίου του 1999 στη δική μας Αθήνα, διοργανώθηκε αντιπολεμική συναυλία ενάντια στην συνέχιση του πολέμου και τον βομβαρδισμό της περιοχής από το ΝΑΤΟ, στην οποία συμμετείχαν πάνω από εκατό καλλιτέχνες από κάθε χώρο μεταξύ των οποίων και ο Γιουγκοσλάβος -όπως θέλει να δηλώνει ο ίδιος- Goran Bregović. Την ίδια ώρα που πραγματοποιούνταν η συναυλία στο Σύνταγμα, αντίστοιχες συναυλίες πραγματοποιούνταν στη Ρώμη και στην πλατεία Δημοκρατίας στο Βελιγράδι, σε μια συμβολική κίνηση εναντίωσης της μουσικής στην κόλαση του πολέμου.
Μπορεί η μουσική από μόνη της να σταματήσει τον πόλεμο; Η απάντηση νομίζω είναι όχι. Οι λαοί των Βαλκανίων, παρά την τυπική λήξη του πολέμου βρίσκονται ακόμη και σήμερα στο στόχαστρο, θύματα σχεδιασμών, και με όλη την περιοχή να θυμίζει καζάνι που βράζει. Η μουσική είναι ένας τρόπος διαφυγής και ταυτόχρονα μιά ερμηνεία της πραγματικότητας. Έρχεται και αποτυπώνει και την πιο σκληρή μορφή της. Όμως αυτό δεν φαίνεται να της αρκεί. Δεν γυρνάει το άλλο μάγουλο. Ξεσπά και αντιδράει. Αυτό μπορεί και το κάνει. Ο θάνατος διακοπές στην Ουκρανία πάει.
Στην όποια Ουκρανία. Η μουσική του τις χαλάει…
Φ. Ζεέρης
Πολυ καλογραμμένο! Συγχαρητήρια!!! 😊😊😊😊